سلسله نشست‌هاي «تحليل نظريۀ رؤياهاي رسولانه»: نظریه رویاهای رسولانه و مساله اعتبار و معنای متن
• دسته: درباره سروش
گزارشی از چهارمین نشست از سلسله نشست های « تحلیل نظریه رویاهای رسولانه»
این نشست روز دوشنبه ،18 مرداد 1395 در باشگاه اندیشه برگزار شد:
عنوان سخنرانی: نظریه رویاهای رسولانه و مساله اعتبار و معنای متن
سخنران: محسن آرمین، دکتری علوم قرآن و حدیث
به گزارش خبرگزاری بین المللی قرآن(ایکنا)، در چهارمین نشست از سلسله نشست‌های «تحلیل رؤیاهای رسولانه» که روز دوشنبه، ۱۸ مردادماه، در باشگاه اندیشه برگزار شد، محسن آرمین به نقد نظریه عبدالکریم سروش پرداخت و اظهار کرد: هدف ما این نیست که بیانات عبدالکریم سروش را توجیه کنیم بلکه به همان اندازه که بیان کرده‌اند، ما بیانات او را نقد خواهیم کرد و اضافه تر از آن سخنی نخواهیم گفت و در نقد نظریه سروش می‌کوشم که حمل بر صحت شود، مگر تا زمانی که شواهد و قرائن مانع از این کار شود.
وی افزود: همه ما با نظریه سروش آشنا هستیم، اما به بخش‌هایی از این نظریه اشاره خواهم کرد و باید دانست که نظریه رؤیاهای رسولانه یکی از نظریه‌هایی است که به منظور چگونگی تحقق وحی مطرح شده است.
آرمین گفت: در یکی از بخش‌های این نظریه بیان می‌کند که حضرت محمد(ص) راوی رؤیاهای رسولانه است که منظور سروش از رؤیا، خواب به طور حقیقی است بر خلاف کسانی که اذعان دارند که خواب به معنای مجازی به کار برده شده است و قرآن نیز این مطلب را به صراحت بیان کرده است، از طرف دیگر اگر منظور سروش از رؤیای رسولانه خواب نباشد می‌توانست از واژه‌هایی هم چون مکاشفه استفاده کند.
از نظر سروش خواب‌هایی که پیامبر دیده‌اند صرفا مربوط به وقایع خارق‌العاده نیست بلکه اکثر این وقایع ممکن است معمولی باشد.
وی بیان کرد: ابهاماتی در نظریه رؤیای رسولانه وجود دارد که همین ابهامات باعث شده است تا خود نظریه تبدیل به یک رؤیا با تعبیرهای متفاوت و گوناگون شود و سروش برای اثبات نظریه خودش به آیات قرآن استناد کرده است.
محسن آرمین اظهار کرد: در نظریه رؤیاهای رسولانه سه نظریه مطرح است؛ اولین مبحث این است که نظریه رؤیای رسولانه متن دینی را به متن نامعتبر تبدیل کرده است در واقع در نظریه رؤیای رسولانه اعتبار متن خود به یک رؤیا تبدیل شده است، اما بحث دوم این است که در این نظریه فهم متن ناممکن می‌شود و سوم این است که رؤیای رسولانه بر خلاف ادعای خود فهم قرآن را پیپچیده‌تر کرده است.
وی در ادامه بیان کرد: به گفته سروش گزاره‌های فقهی و اخلاقی و بسیاری دیگر از گزاره‌های قرآن تعبیر پیامبر(ص) از رؤیاهایش است، گزاره‌های فقهی رؤیاهای پیامبر نیست بلکه تعبیر پیامبر از رؤیاهاست. باید این را دانست احکام و گزاره‌های فقهی تعبیر رؤیا نیستند بلکه تجویزی بر تعبیر رؤیا هستند.
آرمین در بخش دیگر این نقد گفت: در مورد رؤیاهای پیامبر(ص) متکی به حرف عبدالکریم سروش می‌شویم که رؤیاهای رسول، رؤیاهای صادقانه است و در آن رؤیاها خطا وجود ندارد، اما در مورد تبیین و تجویز در مورد رؤیا به‌عنوان گزاره‌های فقهی آیا این دو را هم به‌عنوان گزاره‌هایی صادق بدانیم؟ حال در اینجا سؤال این است که ما به چه دلیل بپذیریم که تعبیر پیامبر(ص) از رؤیای خود تعبیری صادق است؟ یا بپذیریم که تعبیری صادق‌تر وجود نخواهد داشت؟ این نکته‌ای است که خود سروش هم آن را با صراحت بیان کرده است.
این مدرس علوم قرآن و حدیث گفت: براساس نظریه رؤیاهای رسولانه قرآن درنهایت حاوی رؤیاهای پیامبران و روایت رؤیاها و تجویزهای پیامبر(ص) است، اگر این گونه قرآن را ببینیم آن بخش‌های تبیین و تجویز دیگر اعتمادی به آن نخواهیم داشت.
وی افزود: بحث ما درباره انکار دریافت وحی به‌صورت خواب نیست بلکه بحث درباره این است که اگر وحی منحصر به رؤیا باشد و رؤیایی که نیازمند تعبییر و تجویز باشد و پیامبر(ص) را فردی بدانیم که رؤیاهای خود را در اختیار مسلمانان قرار می‌دهد و تعبیر آن را به خود آنان واگذار می‌کند در این صورت ما با متنی فاقد اعتبار مواجه خواهیم بود .
آرمین بیان کرد: بحث دوم درباره این است که براساس نظریه رؤیاهای رسولانه فهم متن هم دچار چالش خواهد شد؛ در حالی که نظریه رؤیاهای رسولانه مدعی است از دامنه و حجم اختلافاتی که مفسران با آن درگیر بودند کاسته است و قران را نباید تفسیر کرد، زیرا تفسیر ابزار کار آمدی برای فهم قرآن نیست.
وی اظهار کرد: براساس نظریه به جای استفاده از مفسران از خواب گذاران اسفاده کرد و به جای مفسران آنان به تفسیر قرآن بپردازند که برای این کار دو شرط لازم است؛ یکی از آن‌ها شناخت کامل زندگی زمان پیامبر(ص) است؛ یعنی آن‌ها باید یک شناختی نسبت به مردم آن زمان داشته باشند چون خواب‌ها متناسب با فرهنگی است که مردم آن زمان خواهند داشت و باید روشن شود که منظور از هر وسیله درهر زمان چیست؟ که آن وسیله‌ها دلالت بر یک حقایق دیگر دارند که چنین علمی وجود ندارد و نمی‌توان به چنین علمی دست یافت و شرط دوم این است که خواب گذاران به علم تعبیر خواب به معنای دقیق کلمه مجهز باشند و چنین علمی هم تا کنون وجود نداشته است و این علم هم دست نیافتنی خواهد بود.
محسن آرمین بیان کرد: بنابراین ما با اطمینان می‌توانیم بگوییم که تا آینده‌ای نه چندان نزدیک ما قادر به تعبیر نخواهیم بود و خواب‌گذرانی که عبدالکریم سروش وعده‌اش را می‌دهد، به چنین خواب گذارانی نمی‌توانیم دستیابی پیدا کنیم، بنابر این اگر این سخن درست باشد؛ یعنی ما پذیرفتیم که متن قرآن متنی است که ما نتوانستیم از آن فهم معتبری بدست بیاوریم و اینکه فهم معتبر را مورد تأکید خود قرار دادم به این دلیل است که بین فهم صحیح و معتبر تفاوت وجود دارد.
آرمین در ادامه گفت: بحث سوم این است که رؤیاهای رسولانه فهم متن را پیچیده‌تر می‌کند که برخلاف ادعای نظریه رؤیاهای رسولانه است و رمز این امتیاز و برتری این است که مطابق نظریه رؤیاهای رسولانه گزاره نظریه‌های قران گزارش همان چیزی است که پیامبر(ص) در خواب دیده است و قرآن رؤیاهای صادقانه خوب ایشان است، زبان قرآن زبان رؤیاست و این واژه‌ها در فضای مجازی بکار نرفته است و در معنای حقیقی خود بکار رفته است و هر چیزی را که پیامبر(ص) در خواب دیده است باید ببینیم نماد آن چیست و به دلالت های لفظی آن نباید توجه کنیم و به تعبیر آن را نیاز داریم و اگر ما نظریه رؤیاهای رسولانه را بپذیریم علاوه بر تعبیر به تفسیر هم نیاز داریم و از تفسیر بی نیاز نیستیم و همین امر باعث پیچیده‌تر شدن قرآن می‌شود، به اعتقاد من نظریه رؤیاهای رسولانه علاوه بر تعبیر، تفسیر را نیز به میان آورد و فهم قرآن را نه تنها ساده تر نکرد بلکه پیچیده‌تر نیز می‌کند.
آرمین بیان کرد: به نظر من در نظریه رؤیاهای رسولانه یک مغالطه بکار رفته است به این دلیل که سروش می‌گوید زبان قرآن زبان رؤیاست و از کنایه در آن استفاده نشده است اما قرآن رؤیاهای پیامبر(ص) نیست؛ روایت پیامبر از رؤیاهای خویش است، روایتی که با زبان عرف بیان شده است و حتی عبدالکریم سروش هم در نظریه خود به این موضوع اذعان دارد، بنابراین قرآن اگر روایت پیامبر(ص) به زبان عرف از رؤیاهای خود باشد متنی سرشار از استعاره و کنایه و … خواهد بود.
وی در پایان گفت: برای اینکه بتوانیم رؤیای پیامبر(ص) را تعبیبر کنیم باید بینیم او چه دیده است و آن را تعبیر و تفسیر کنیم، رویاهای پیامبر تنها یافته‌ها نخواهد بود، بلکه شنیده‌ها و دیده‌ها نیز هست و همین نکات در مورد شنیده‌ها نیز وجود خواهد داشت ، بنابراین نظریه رؤیاهای رسولانه نه تنها مشکل تفسیر را حل نکرده است بلکه یک مشکل دیگر به نام تعبیر در کنار آن اضافه کرده است؛ یعنی فهم قرآن را پیچیده‌تر کرده است که این موضوع بر خلاف ادعای عبدالکریم سروش در مورد رؤیاهای رسولانه که پایان بخش اختلافات تفسیری و مفسران است خواهدبود.
منبع: http://iqna.ir/fa/news/3521252/%D9%86%D8%B8%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D8%B1%D8%A4%DB%8C%D8%A7%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%81%D9%87%D9%85-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%D9%BE%DB%8C%DA%86%DB%8C%D8%AF%D9%87%E2%80%8E%D8%AA%D8%B1-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA
